Armenschool (5)

1857- 1865: Voortdurende strijd tegen schoolverzuim

Ruimtenood houdt aan

Oost-Indisch Huis in de Muntstraat (in 2015)

Op 1 januari 1857 zitten er op de openbare en bijzondere lagere scholen in Hoorn in totaal 997 leerlingen. Daarvan ontvangen er 447 kosteloos onderwijs. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de Stadsarmenschool weer ruimte tekort komt. In het verslag over 1857 schrijft de schoolcommissie: 'Ook weder overtroffen dit jaar de aanvragen de gelegenheid tot plaatsing, zodat de kinderen die in de maand mei hun toelating op die school ontvingen, dat jaar niet allen zijn kunnen opgenomen worden.'

De commissie verwacht dat de oprichting van een bewaarschool enig soelaas zal bieden. Kinderen van zes jaar gaan dan eerst naar de bewaarschool in plaats van naar de overvolle laagste klas van de Armenschool. Bovendien krijgt de school in 1857 de beschikking over een extra lokaal als de Stads Naai- en Breischool naar het Oost-Indisch Huis aan de overkant van de straat verhuist.

Schoolverzuim

In de lageronderwijswet van 1857, waarin de in de grondwet van 1848 vastgelegde vrijheid van onderwijs eindelijk wordt geconcretiseerd, staat dat het gemeentebestuur het schoolgaan van kinderen van bedeelden en onvermogenden zoveel mogelijk moet bevorderen. Om hier gevolg aan te geven wordt een al eerder door de diaconie toegepast middel ingezet: ouders die er niet op toe zien dat hun kinderen trouw de school bezoeken, worden gekort op hun bedeling. In haar rapport over 1865 stelt de plaatselijke schoolcommissie vast dat deze maatregel effect heeft, want er is sprake van een gestage vermindering van de verzuimde schooltijd.

Een ander middel om leerlingen te stimuleren trouw naar school te komen en hun best te doen, is het uitdelen van presentjes. Zo krijgen in 1866 negen jongens een zilveren horloge en worden tien meisjes beloond met een zilveren portemonneetje. Ook organiseert de Hoornse afdeling Volksonderwijs feestjes voor leerlingen die zich het minst schuldig hebben gemaakt aan schoolverzuim en goede leerlingen krijgen met Sint-Nicolaas een extra surprise.

Tegenwerking

Kon de plaatselijke schoolcommissie in 1865 nog verheugd concluderen dat het schoolverzuim afgenomen was, twee jaar later is het tij alweer gekeerd. Volgens de commissie ondervindt het schoolhoofd weinig medewerking als hij aandringt op geregeld schoolbezoek, omdat veel ouders hun kind alleen maar aanmelden voor de Armenschool om aanspraak te kunnen maken op bedeling. Zij beschouwen onderwijs niet 'als een krachtig middel om hun kinderen voor de toekomst aan de in dergelijke huisgezinnen dikwijls traditionele armenverzorging te ontrukken'.

Onregelmatig schoolbezoek blijft de volgende decennia een steeds terugkerend probleem. Pas met de invoering van de Leerplichtwet in 1901 kan er echt tegen opgetreden worden. Tot die tijd kunnen de onderwijzers niet veel meer doen dan trachten de ouders ervan te overtuigen dat het belangrijk is dat hun kinderen trouw naar school gaan. De kinderen zelf worden gepaaid met feestjes, presentjes en zelfs met spaarbankboekjes met een saldo variërend van een rijksdaalder tot tien gulden. Ten slotte kunnen de soepcommissies en armbesturen sancties opleggen aan ouders die in gebreke blijven.

Voortijdig schoolverlaten

De Nieuwe Courant, 1 juni 1897


De Nieuwe Courant, 23 januari 1901

Niet alleen het schoolverzuim is en probleem, ook maken veel leerlingen, vooral jongens, de school niet af om aan het werk te gaan. De schoolcommissie schrijft in 1873: 'Over het algemeen verlieten de meisjes de school niet voor haar twaalfde jaar, de meesten werden terstond geplaatst op de Stadsnaaischool, slechts enkelen vertrokken voor die leeftijd om te gaan dienen. Onderscheidene jongens konden slechts met moeite gehouden worden omdat ze reeds voor die tijd aan het sigarenmaken wensten te gaan; het vooruitzicht echter op een prijs na zesjarige cursus doet velen blijven.'

Het gebruik om verdienstelijke leerlingen een prijs te geven als ze hun school afmaken, wordt in 1885 op verzoek van de schoolhoofden afgeschaft.

Zie ook:
Sigarenfabriek Bernardo
Pool's tabaksfabriek

Fa. Pool op het Grote Noord
Een van de ruim 120 tabaks- en sigarenfabrieken in Hoorn rond 1890, ca. 1910 (foto WFA)