Heijman Barnstein (1854-1926)

Personalia

Geboren: 17 oktober 1854 te Hoorn op de Oude Turfhaven.
Overleden: 10 november 1926 te Amsterdam, begraven op de joodse begraafplaats in Muiderberg.
Zoon van: Isaäc Barnstein (beroep: inlandse kramer/koopman/winkelier) en Rachel Trompetter.
Godsdienst: joods. Getrouwd: 23 juni 1880 met Flora (Vrouwtje) Polak, geboren te Hoorn op 22 april 1854, overleden te Amsterdam op 19 mei 1941. Het echtpaar kreeg drie kinderen.
Beroep en functies:
- Diamantslijper, vanaf 25 juli 1872 in Amsterdam.
- Lid van het bestuur van de Handwerkers Vriendenkring in 1887 tot 1894.
- Voorzitter van het bestuur van de Handwerkers Vriendenkring in 1894 tot 1926.
- Direct betrokken bij de oprichting van Ziekenzorg in 1895.
- Gekozen tot lid van de Provinciale Staten van Noord-Holland in 1910 tot 1926.
- Direct betrokken bij de oprichting van het Bouwfonds van de Handwerkers Vriendenkring in 1912.
- Voorzitter van Ziekenzorg in 1913 tot 1926.

Opleiding

Het is niet duidelijk welke lagere school Heijman heeft bezocht. Hij kreeg waarschijnlijk godsdienstles en Hebreeuws van meester Meijer Marcus Meijers en deed op zijn dertiende zijn bar mitswa in de synagoge op de Italiaanse Zeedijk. Ook heeft Heijman lessen gevolgd ter voorbereiding op het examen aan het Joods seminarie voor godsdienstonderwijzer. Heijman zag echter af van een godsdienstige carrière en koos voor een loopbaan in de diamantindustrie.

Levensloop

Heijman Barnstein werd op 17 oktober 1854 geboren op de Oude Turfhaven wijk 2, nummer 333. Dit stukje heet tegenwoordig Turfhaven en het huis waar Heijman geboren werd zal ongeveer gestaan hebben ter hoogte van het huidige huisnummer 16. Zijn vader, geboren op het Grote Oost, was een koopman die zich op wist te werken tot winkelier in manufacturen op de Gouw, zijn moeder kwam uit een koopmansgezin in de Havensteeg. Wanneer Heijman twee jaar oud is, overlijdt zijn moeder bij de geboorte van een levenloos kindje. Vijf maanden later hertrouwt zijn vader met Aaltje de Rosa uit Amsterdam. Heijman blijft zes jaar enig kind tot de geboorte van halfbroer Emanuel, later halfzus Sara en halfbroer Mozes. Heijman is nog net geen zeventien jaar als hij het ouderlijk huis in de Muntstraat, waar het gezin inmiddels vijf jaar woont verlaat en zijn geluk in Amsterdam zoekt als diamantslijper. Daar woont hij op kamers op verschillende adressen in de Jodenbuurt waar hij de ellende ziet die ten gevolge van de grote armoede in sloppen en stegen heerst.

Op zijn zesentwintigste trouwt Heijman met Flora (Vrouwtje) Polak. Vrouwtje komt ook uit Hoorn en is de dochter van vleeschhouwer Mozes Polak op het Grote Noord 47. Het jonge stel gaat in Amsterdam wonen op de Oude Waal 39 waar op 3 juni 1881 hun dochtertje Rachelle Babette wordt geboren, op 25 juni 1882 volgt de geboorte van zoon Maurice Jacques. Hun derde kind Isaac wordt op 8 juni 1884 in de Damstraat 17 geboren. Heijman werkt in die jaren in de diamantfabriek van de gebroeders Boas. In december 1884, een half jaar na de geboorte van hun jongste zoon, overlijdt Rachelle, pas drie jaar oud. Tijdens de Wereldtentoonstelling van 1889, de tentoonstelling waarvoor de Eiffeltoren werd gebouwd verblijven Heijman en Vrouwtje acht maanden in Parijs. Hun zoontjes logeren bij opa en oma Polak aan het Grote Noord in Hoorn. Na vertrek uit Parijs woont het hele gezin nog driekwart jaar bij de ouders van Vrouwtje. Als Heijman weer aan de slag gaat als diamantslijper keert het gezin terug naar Amsterdam.

In 1903 begint Heijman samen met Daniel Jacob de Jongh een eigen diamantzagerij onder de naam ‘Barnstein & De Jongh’. Het bedrijf is gevestigd op de tweede verdieping van de Ruyschstraat 85 in Amsterdam en heeft vijfentwintig machines en een draaibank die aangedreven worden door een gasmotor. Na acht jaar wordt deze firma ontbonden en gaat Heijman zelf verder onder de naam ‘Barnstein & Co’. In 1916 wordt de zagerij verkocht en begint Heijman met een nieuwe onderneming. Hij associeert zich met Albert Boas die Patria brandblussers verkoopt, zoon Maurice komt in de zaak als vertegenwoordiger. Met Heijmans dood in 1925 komt er een einde aan deze onderneming. Rijk is Heijman van zijn zaken niet geworden maar hij zal wel een zekere welstand hebben gekend.

Naast deze werkzaamheden was Heijman sinds 1880 actief als lid van de Handwerkers Vriendenkring (HWV). Deze vereniging is in 1869 opgericht om het joodse proletariaat uit de armoede te halen. De HWV voorzag onder andere in een weduwen- en invalidefonds en een werkeloosheidsverzekering. Er was een bibliotheek en er werden lezingen, cursussen en voorstellingen gegeven. Heijman viel op door zijn bevlogenheid en intellectuele capaciteiten, hij werd in 1887 gekozen tot bestuurslid en vijf jaar later benoemd tot voorzitter. Tot aan zijn dood zal Heijman voorzitter blijven van de HWV. In die dertig jaar worden veel ideeën ontwikkeld en tot stand gebracht. Zo is er geijverd voor een gemeenschappelijke arbeidsbeurs voor diamantbewerkers, voor gratis openbaar onderwijs en voor algemeen kiesrecht. In 1899 opent Heijman het verenigingsgebouw van de HWV aan de Nieuwe Achtergracht 142 in Amsterdam.

In 1895 wordt onder leiding van Heijman ziekenfonds Ziekenzorg opgericht als een dochtervereniging van de HWV. Het uitgangspunt is dat: ‘medische hulp voor de leden een recht is en geen gunst’. Het ledental stijgt, evenals het aantal aangesloten artsen snel. Na vijf jaar zijn ruim dertig artsen, vierentwintig apothekers, drie tandartsen, tien vroedvrouwen en drie lavementzetters (zij geven bedlegerigen thuis een klysma) bij het fonds aangesloten. Twee jaar later is het ledental gestegen tot vijfendertigduizend. Als er rond de eeuwwisseling een meningsverschil ontstaat over de hoogte van de contributie is het Heijman die ervoor zorgt dat de hoogte van de contributie afhankelijk is van de gezinsgrootte waardoor de draagkracht van een gezin de hoogte van de contributie gaat bepalen. Tot aan zijn overlijden in 1926 blijft Heijman voorzitter van Ziekenzorg.

Naast Ziekenzorg was Heijman vanuit zijn positie bij de HWV ook betrokken bij de aanzet tot het oprichten van een volksbadhuis, een nijverheidsschool, een volksgaarkeuken en een coöperatieve bakkerij. Ook heeft hij in 1894 een belangrijke bijdrage geleverd aan de oprichting van de Algemene Nederlandse Diamantbewerkersbond.


Dat het Heijman niet ontbrak aan een tomeloze inzet en energie bewijst het feit dat hij ook één van de initiatiefnemers en oprichters was van het Bouwfonds HWV. Tussen 1917 en 1919 bouwde dit bouwfonds onder andere aan de Tugelaweg in Amsterdam een complex met 647 woningen voor bewoners van de Joodse buurt. Ook na 1919 worden nog honderden sociale huurwoningen gerealiseerd. Dit is gezien de slechte kwaliteit van de woningen in de oude Joodse buurt hard nodig. Zo waren er in 1910 op Uilenburg al 368 woningen, meer dan veertig procent, onbewoonbaar verklaard. Naast al deze activiteiten was Heijman ook actief in de politiek. In 1910 wordt hij verkozen tot lid van de Provinciale Staten van Noord-Holland. Hij blijft dit tot aan zijn dood in 1925.


Op 17 oktober 1924 wordt Heijman ter gelegenheid van zijn 70e verjaardag door de HWV op grootse wijze gehuldigd. Een jaar later sterft hij, op 71-jarige leeftijd. Omdat de familie geen groots grafmonument wil kiest de Handwerkers Vriendenkring voor een gedenksteen in de gevel van het wooncomplex aan de Tugelaweg, ter nagedachtenis aan de man die zoveel heeft gedaan voor de verbetering van de leefomstandigheden van vooral de armste onder de joodse Amsterdammers. Onder grote belangstelling wordt op zondag 6 juni 1926 de gedenksteen onthuld.

Tekst samengesteld door Angelique Hendrikx i.s.m. Frans van Iersel en Ton Schuur, afgesloten 18-10-2023.